Ἱστολόγιο

Ἀπὸ τὸν σχολιασμὸ τὴν παρῳδία: Νόρμα ἢ ἑνὸς πολιτικοῦ ἡ ἀγάπη τοῦ Ἑρρίκου Ἴψεν, μετάφραση-σχολιασμός: Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδόσεις ΘΑΠ, Ἀθήνα 2018, σελ. 33.

Ἡ δεκάτη τρίτη θητεία τοῦ Νορβηγικοῦ Κοινοβουλίου (τοῦ Στόρτινγκ), τὸ 1851, ἀνεμένετο ν᾽ ἀποδειχθῇ ριζοσπαστικῶς μεταρρυθμιστική. Ἤδη, ἀπὸ τὸ 1848, ὑπῆρξε σκέψη τῆς Ἀντιπολιτεύσεως γιὰ καταφυγὴ στὸ σουηδικὸ Στέμμα – ὑπὸ τὴν ἐξουσία του ηὑρίσκετο καί ἡ Σουηδία καί ἡ Νορβηγία –, ὥστε νὰ δηλωθῇ ἔλλειψη ἐμπιστοσύνης πρὸς τὴν Κυβέρνηση καὶ νὰ προχωρήσουν οἱ φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Ὁ Ἀδόλφος Μπρέντο Στάμπελλ (1807-65· ἀρχισυντάκτης τῆς κυβερνητικῆς ἐφημερίδας Morgenblad, τραπεζίτης καὶ ἀντιπρόσωπος τοῦ Ἄκερσχους, περιοχὴς ποὺ περιβάλλει τὸ Ὄσλο καὶ τὸ φιόρδ του, ἀπὸ τὸ 1848 ὥς τὸ ΄58) καὶ ὁ Οὖλε Γαβριὴλ Οὔελαντ (1799-1870, ἡγέτης τῶν ἀγροτῶν), συγκατελέγοντο στοὺς μεταρρυθμιστές. Στὰ τρία χρόνια ὅμως ποὺ ἐμεσολάβησαν, ὁ φιλελεύθερος χῶρος ἐπηρεάσθη βαθύτατα ἀπὸ τὴν ἀνερχομένη ἐργατικὴ τάξη καί, κατὰ συνέπειαν, οἱ πλέον συντηρητικοὶ τῆς Ἀντιπολιτεύσεως, ἀντιδρῶντες προσήγγισαν τὶς κυβερνητικὲς θέσεις· μεταξὺ αὐτῶν, ὁ Στάμπελλ, ὡς κύριος ἐκφραστὴς τῆς «ἀλλαγῆς». Ὁ Ἴψεν ἠναντιώθη στὴν πρακτικὴ τοῦ τελευταίου, κατηγορῶν αὐτὸν γιὰ καιροσκοπισμό· οἱ ἐνέργειές του ἐφαίνοντο προδοτικές -ὅπως ἡ ἀποκήρυξη ἑνὸς παιδιοῦ ἀπὸ τὸν πατέρα του… Ὁ δραματουργὸς διεφώνησε καί μὲ τὸν Οὔελαντ ποὺ προσεπάθει νὰ ἐπιτύχῃ «μεσοβέζικες» λύσεις. Ὁ Τόμας Νάτβιγκ (1803-90, νεοεκλεγεὶς ἀντιπρόσωπος τοῦ Σταβάνγκερ στὸ Στόρτινγκ μὲ τὴν Ἀντιπολίτευση) ὑπεστήριξε τὴν κυβερνητικὴ πολιτικὴ κ’ ἐψήφισε κατά τῆς προτάσεως ἐκ τῆς παρατάξεώς του.

Ἀπὸ τὸν σχολιασμὸ τῆς Λαίδης Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ τοῦ Ἑρρίκου Ἴψεν, μετάφραση-σχολιασμός: Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδόσεις ΘΑΠ, Ἀθήνα 2019, σελ. 36-7.

Τὰ σκανδιναυικὰ βασίλεια τῆς Νορβηγίας, τῆς Δανίας καὶ τῆς Σουηδίας – κατόπιν σειρᾶς μακρῶν πολέμων καὶ διενέξεων – ἐσχημάτισαν τὸ 1397 τὴν Ἕνωση τοῦ Κάλμαρ, βάσει τῆς συνθήκης στὴν ὁμώνυμο Σουηδικὴ πόλη. Ἡ ἑνιαία ἐπικράτεια, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Σκανδιναυία, περιεῖχε περιοχὲς τῆς Φιλλανδίας, τὶς ἀποικίες στὴν Ἰσλανδία καὶ τὴν Γροιλανδία, τὶς νήσους Ὀρκάδες, Φαιρόες καὶ Σέτλαντ.

Στὶς ἀρχὲς τοῦ ΙΣτ΄ αἰῶνος εἶχαν διαμορφωθῆ δύο στρατόπεδα στὸ ἐσωτερικὸ τῆς Σουηδίας: οἱ ὑπέρμαχοι, μὲ ἡγέτη τὸν ἀρχιεπίσκοπο Γουσταῦο Τρόλλε, καὶ οἱ ἀμφισβητοῦντες τὴν Ἕνωση, μὲ ἀρχηγὸ τὸν Στὲν Στοῦρε τὸν νεώτερο. Ὁ βασιλεὺς τῆς Δανίας καὶ ἡγέτης τῆς Ἑνώσεως, Χριστιανὸς Β΄, ἔσπευσε νὰ στηρίξῃ στρατιωτικῶς τὸν ἀρχιεπίσκοπο. Ὁ Στοῦρε ἐπληγώθη θανασίμως στὴν Μάχη τοῦ Μπούγκεσουντ (19/01/1520) καὶ ἀπέθανε λίγες μέρες ἀργότερα στὸν δρόμο γιὰ Στοκχόλμη, ὅπου ἡ γυναῖκα του, Χριστῖνα, ἀκόμη προέβαλε ἀντίσταση. Ἐν τέλει, συνεθηκολόγησε μὲ τὸν Χριστιανό, τὸν προσφέροντα σὲ αὐτὴν εὐνοϊκοὺς ὅρους· κατὰ τὸ ἐνδιάμεσον, ἐκεῖνος εἶχε ὑποσχεθῆ ἀμνηστία σὲ ὅσους ἀντιφρονοῦντες. Τότε προσεπάθησαν καὶ οἱ Νορβηγοὶ ἀνεπιτυχῶς νὰ ἐπαναστατήσουν.

Στὶς 04/11, ὁ Χριστιανὸς ἐστέφθη βασιλεὺς τῆς Σουηδίας ἀπὸ τὸν ἀρχιεπίσκοπο, ὁ ὁποῖος μυστικῶς εἶχε προχωρήσει σὲ προγραφές. Σὲ μιὰ σύσκεψη, συγκληθεῖσα ἐκ τοῦ νέου ἡγεμόνος στὶς 07/11, συνέλαβε πολλούς Σουηδοὺς ἀρχηγοὺς μὲ τὴν κατηγορία τῆς αἱρέσεως -ὅλοι τους, κατά τῆς Ἑνώσεως καὶ τοῦ ἀρχιεπισκόπου· ἀπεκεφαλίσθησαν κ’ ἐσφαγιάσθησαν τὶς ἡμέρες 08 καὶ 09/11 στὴν Στοκχόλμη, ἐκκλησιαστικοὶ ἄρχοντες, εὐγενεῖς καὶ ἁπλοῖ πολῖτες. Ὁ βασιλεὺς ἀπεκαλεῖτο ἔκτοτε: Χριστιανὸς ὁ Τύραννος· τὸ δὲ γεγονὸς ἔμεινε στὴν Ἱστορία ὡς: Τὸ λουτρὸ αἵματος τῆς Στοκχόλμης. Ἀνάμεσον τῶν ἐκτελεσθέντων ἦτο καὶ ὁ Ἔρικ Γιόχανσσεν Βάσα, πατέρας τοῦ μελλοντικοῦ βασιλέως τῆς Σουηδίας Γουσταύου Βάσα ὁ ὁποῖος, καθὼς ἔμαθε τὰ νέα, ἐξεκίνησε γιὰ τὴ Σουηδικὴν ἐπαρχία τῆς Νταλάρνας (στὸ κέντρο τῆς Σουηδίας, βορειοδυτικῶς τῆς Στοκχόλμης καὶ συνορεύουσα μὲ τὴν Νορβηγία)· ἐκεῖ συνέστησε στρατό. Μὲ τὴν ἀντίστασή του ἤρχισε οὐσιαστικῶς ὁ Σουηδικὸς Ἀπελευθερωτικὸς Πόλεμος, ἀπομακρύνων τελειωτικῶς τὴν Σουηδία ἀπὸ τὸ βασίλειο τῆς Δανίας. Στὶς 06/06/1523, ἡ Σουηδία ἐκήρυξε καὶ τυπικῶς τὴν ἀνεξαρτησία της ἀπὸ τὴν Ἕνωση τοῦ Κάλμαρ, μὲ τὴν ἐνθρόνιση τοῦ Βάσα.

Ἐκτὸς τῶν ἀστοχίων του στὰ σουηδικὰ ζητήματα, ὁ Χριστιανὸς ἠκολούθησε ἀνεπιτυχῆ πολιτικὴ οἰκονομικῶν καὶ ἄλλων μεταρρυθμίσεων. Ἐπέτρεψε ἀκόμη τὴν μετάφραση τῆς Βίβλου στὴν Δανικὴ γλῶσσα, προσεγγίζων τὸν Λουθηρανισμό. Ἐπέστρεψε, ὅμως, στὸν Καθολικισμό, λόγῳ τῆς ἀντιδράσεως τοῦ Γερμανοῦ Αὐτοκράτορος. Ἐν τέλει, ὁ θεῖος του Φρειδερῖκος Α΄ τὸν ἐξετόπισε καὶ τὸν ἠνάγκασε νὰ καταφύγῃ στὶς Κάτω Χῶρες (1523).

Ὁ Φρειδερῖκος δέν ἐπεσκέφθη τὴν Νορβηγία ὅσον ἐβασίλευε οὔτε ἐστέφθη τυπικῶς μονάρχης της. Κατὰ τὸν Δανικὸ Ἐμφύλιο γιὰ τὴ μετέπειτα διαδοχή (1534-6), ἡ Νορβηγία παρέμενε ἀνεξάρτητο βασίλειο. Μετὰ τὸν Ἐμφύλιο (ἤ: τὸν Πόλεμο τοῦ Δούκα ἀπὸ τὴν ἐνεργὸ συμμετοχὴ τοῦ δούκα Χριστοφόρου τοῦ Ὄλντενμπουργκ) ἐπεβλήθη καὶ στὶς δυὸ χῶρες ὁ Προτεσταντισμός (1536-7). Ἡ Νορβηγία κατέστη ἐπαρχία τῆς Δανίας ἕως τὸ 1814, ὁπότε ἐπέρασε στὴν ἐξουσία τοῦ Σουηδικοῦ στέμματος λόγῳ τῶν Ναπολεοντείων Πολέμων βάσει τῆς Συνθήκης τοῦ Κιέλου (ἡ Δανία εἶχε λάβει τὸ μέρος τῆς ἡττημένης Γαλλίας). Ἡ χώρα ὑπέφερε ἀρχικῶς κάτω ἀπὸ τὸν δανικὸ ζυγό· τὸ πρώην ἔνδοξο βασίλειο κατήντησε προσάρτημα… Στὸν ΙΘ΄ αἰῶνα, οἱ Νορβηγοὶ θ’ ἀνεθυμοῦντο τὰ γεγονότα, ὥστε νὰ θεμελιώσουν ἐπάνωθέν τους τὴν σύγχρονον ἐθνικὴ συνείδηση.

Ἀπὸ τὸν σχολιασμὸ στὸν Ὄλαφ Λίλιεκρανς, μετάφραση-σχολιασμός: Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδόσεις ΘΑΠ, Ἀθήνα 2021, σελ. 91, ὑπ. 71:

Βλέπεις κεῖνο τὸ σπιτικό; Καμπάνες καὶ φτεροῦγα!

Fløi: Ἀνεμοδείκτης στὸ κωδωνοστάσιο, συνήθως στὸ σχῆμα τῆς πλώρης τοῦ πλοίου τῶν Βίκινγκς ποὺ περιλαμβάνεται καὶ διακοσμητικῶς στὶς νορβηγικὲς ξύλινες ἐκκλησίες (stavkirker).

Ἀπὸ τὸν σχολιασμὸ στὸν Τάφο τοῦ πολεμιστῆ τοῦ Ἑρρίκου Ἴψεν, σελ. 39, ὑπ. 25:

Ragnarok (= τὸ πεπρωμένο τῶν διοικουσῶν δυνάμεων· ἀρχαιοσκανδιναυικά: ragnaro̞k), δηλαδὴ ὁ χαμὸς ποὺ πέπρωται γιὰ τοὺς θεοὺς καὶ στὰ Γερμανικὰ ἀποδίδεται ὡς Götterdämmerung (= τὸ λυκόφως τῶν θεῶν -παράβαλε καὶ τὴν ὁμώνυμη βαγκνερικὴ ὄπερα), καθὼς ἐπῆλθε κάποια στιγμὴ σύγχυση μεταξὺ τοῦ rǫk = πεπρωμένο καὶ τοῦ røkkr = λυκόφως (παράβαλε ἔρεβος).

Ἀπὸ τὸν σχολιασμὸ γιὰ τὴν Ἀγριόπαπια τοῦ Ἑρρίκου Ἴψεν, σελ. 41-2, ὑπ. 33.

Τὸ 1814, μετὰ τοὺς Ναπολεόντειους Πολέμους καὶ τὴν ἧττα τῆς Δανίας, ἡ Νορβηγία ἔπαψε νἆναι κομμάτι τῆς Δανικῆς ἐπικράτειας ὕστερ᾽ ἀπὸ τετρακόσια χρόνια, κι ἀπέκτησε δικό της κοινοβούλιο: τὸ Storting. Ὅμως, μέχρι τὸ 1905, βρισκόταν σ᾽ ἕνωση μὲ τὴ Σουηδία ὑπὸ τὸ Σουηδικὸ Στέμμα. Οἱ κυβερνητικοὶ λειτουργοὶ θεωροῦνταν ἀξιωματοῦχοι τοῦ Στέμματος κι ὡρίζονταν ἀπ᾽ τὸ βασιλιᾶ. Ὁ πολιτικὸς κόσμος ἦταν χωρισμένος σὲ δύο παρατάξεις: τοὺς συντηρητικοὺς κ᾽ ὑποστηρικτὲς τοῦ Στέμματος, δεξιούς (Høyre), καὶ τοὺς προοδευτικοὺς ἀριστερούς (Venstre). Τὸ 1882, ἡ νίκη τῆς Ἀριστερᾶς ὑπῆρξε σαρωτική στὶς ἐκλογὲς τοῦ κοινοβουλίου: 83 ἕδρες στὸ σύνολο τῶν 114. Ἡ δεξιὰ κυβέρνηση ἀρνήθηκε νὰ παραιτηθῇ. Τὸ 1884 ἱδρύεται τὸ πρῶτο Νορβηγικὸ κόμμα: τῶν Φιλελεύθερων. Τὴν ἴδια χρονιά, ἡ παληὰ κυβέρνηση ἀποπέμφθηκε μ᾽ ἄσκηση μομφῆς τοῦ κοινοβουλίου· ὁ βασιλιᾶς Ὄσκαρ Β΄ ἀναγκάστηκε νὰ δώσῃ ἐντολὴ σχηματισμοῦ κυβέρνησης στοὺς Φιλελεύθερους. Ὁ ἡγέτης τους, Johan Sverdrup (1816-92, πρῶτος Νορβηγὸς πολιτικὸς ποὺ δὲν εἶχε χρηματίσει βασιλικὸς ἀξιωματοῦχος), ἔγινε ὁ πρῶτος πρωθυπουργὸς τῆς Νορβηγίας. Οἱ τρεῖς αὐλικοὶ στὸ τραπέζι τοῦ ΜΕΓΑΛΕΜΠΟΡΟΥ (καπιταλιστῆ) ΒΕΡΛΕ εἶν᾽ ἐκπρόσωποι τῆς παρηκμασμένης κάστας τῶν βασιλικῶν ἀξιωματούχων. Σὲ τούτη τὴν πράξη διακωμῳδεῖται ὁ ξεπεσμὸς κ᾽ ἡ διαπλοκή τους μὲ τὰ μεγάλα οἰκονομικὰ συμφέροντα. Ὁ ἴδιος ὁ Ἴψεν, ἀντίθετα μὲ τὸν παληόφιλό του Μπγιέρνσον (ποὺ ὑποστήριζε τοὺς ἀριστερούς), κράτησε ἴση, κριτικὴ ἀπόσταση κι ἀπ᾽ τὶς δυὸ πολιτικὲς παρατάξεις: Ἡ ἀδέσμευτη προσωπική του συνείδηση δὲν τοῦ ἐπέτρεπε νὰ προσεγγίσῃ οὔτε τὸν ἕνα, οὔτε τὸν ἄλλο.