Ἰδού ὁ ἄνθρωπος!

Ἕξι χρόνια ἀργότερα, ὁ πατέρας Ἴψεν ἐχρεοκόπησε καὶ ἡ οἰκογένεια κατ᾽ ἀνάγκην μετεκόμισε σὲ μικρότερο σπίτι στὸ Βένστεπ, πλησίον τοῦ Σίεν. Τὸ γεγονὸς ἐστιγμάτισε τὸν μικρὸν Ἑρρῖκο ποὺ ἔφερε ἐτούτη τὴν πατρικὴ κακοτυχία βαρέως ἕως τὸ τέλος τῆς ζωῆς του· ἕνας τρόμος τῆς ἀποτυχίας καὶ ἀνυποληψίας τὸν κατέλαβε -ἐκεῖνο τὸ βαθύτατο πάθος ποὺ ἐγέννησε, πολύ ἀργότερα, μορφὲς ὅπως τοῦ Β΄ΕΡΛΕ, τοῦ ΑΡΧΙΜΑΣΤΟΡΑ ΣΌΛΝΕΣ, τοῦ τραπεζίτη ΙΩΑΝΝΗ ΓΑΒΡΙΗΛ ΜΠΌΡΚΜΑΝ, καὶ τὸν κατέστησε στὰ στερνά του «κέρβερο» σωστό στὴν ἐποπτεία τῶν οἰκιακῶν ἐξόδων, καὶ μανιώδη ἐπενδυτὴ τῶν συγγραφικῶν του δικαιωμάτων.

Τὸ σπίτι τοῦ Ἴψεν στὸ Βένστεπ. Ἀπὸ τὸν User:Mahlum – Eget verk, Offentlig eiendom, Lenke

Τὸ πρῶτον σῳζόμενον κείμενον τοῦ Ἑρρίκου Ἴψεν:

…ἐν πορείᾳ «εἰς τὰς ἐρημίας» ἦμεν ἐκπεπληγμένοι, τεθηριωμένοι καὶ ἐξηντλημένοι ὑπὸ τοῦ σκότους τῆς νυκτός. Ὡς Ἰακὼβ τὸ πάλαι κατεκλίθημεν ἀναπαυθῆναι μετὰ λίθων πρὸς κεφαλῆς ἡμῶν. Ἐμὸς σύντροφος τάχιστα ἐνυπνιάσθη· ἐμοὶ δὲ ἀδύνατόν ἐστι κοιμηθῆναι. Τέλος κόπωσις κατέβαλέ με· τότε καθ’ ὕπνον ἐστάθη ἐπ’ ἐμοῦ ἄγγελος ὃς εἶπεν: – Ἐγέρθητι καὶ ἀκολούθει μοι! – Ποῦ θέλεις ὁδηγῆσαί με ἐν σκότει τοιούτῳ;, ἠρώτησα αὐτόν. – Ἐλθέ!, εἶπε πάλιν. Καὶ ὅραμα δείξω σοι τὸν ἀνθρώπινον βίον κατὰ τὸ πρᾶγμα καὶ κατὰ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ. Οὕτω ἠκολούθησα πεφρικώς, καὶ κατεβαίνομεν μετὰ βημάτων γιγαντείων, ἕως ὅτου ὄρεα ὑπεκλίνοντο ὑμῖν μορφοῦντα θόλους μεγαλοπρεπεῖς, καὶ κάτωθι ἔκειτο πελωρία νεκρόπολις μεθ’ ἁπάντων τοῦ θανάτου καὶ τῆς φθορᾶς τῶν φοβερῶν ἰχνῶν καὶ σημείων: κόσμος πλήρης εὑρίσκετο βυθισθεὶς ὑπὸ τῆς τοῦ θανάτου ἐξουσίας, μία δόξα ὠχρανθεῖσα, μαρανθεῖσα, ἀποσβεσθεῖσα. Ὑπεράνω αὐτῶν ἁπάντων,.. ἀχνὸν φῶς ἀνατέλλον, ζοφερὸν ὡσεὶ αὐτά· ναοῦ τοιχία καὶ εἷς ταφικὸς σταυρὸς λευκῷ βαφεὶς ἐδέσποζεν ἐπὶ τοῦ κοιμητηρίου ἐν φωτὶ λαμπροτέρῳ ἢ ὃ ἔφεγγον οἱ λευκοὶ σωροὶ ὀστέων, οἳ ἐπλήρουν ἐν σειραῖς ἀναριθμήταις τὸν σκοτώδη χῶρον. Παγερὰ φρίκη ἔστρεψε βλέμμα ὑπὲρ ἐμαυτοῦ ἐκεῖσε κατὰ τὸ τοῦ ἀγγέλου μέρος: Ἰδού, τὰ πάντα ματαιότης. Κατόπιν ἦλθε βροντή, ἀδύναμον προανάκρουσμα ἀρχομένης καταιγίδος καὶ στοναχὴ μυριόστομος καὶ βοερά, καὶ ηὐξήθη καὶ ἐγένετο καταιγὶς μετὰ κρότου, ὥστε οἱ νεκροὶ ἐκινοῦντο καὶ ἐτάνυον τὰς χεῖρας κατ’ ἐμοῦ,.. καὶ μετὰ κραυγῆς ἐξηγέρθην ἀπὸ τοῦ ὕπνου ἐκ τῆς ψυχρᾶς νοτίδος τῆς νυκτός…

[Τὸ κείμενον μετεφράσθη διὰ πρώτην φορὰν ἐν τῇ σχολιασθείσῃ μεταφράσει τοῦ θεατρικοῦ ἔργου: Γιορτὴ στὸ Σούλχαουγκ, σελ. 58, ὑπ. 77.]

Νεαρὸς πλέον, ἔφυγε γιὰ τὸ Γκρίμσταντ, ὥστε νὰ ὑπηρετήσῃ ὡς μαθητευόμενος φαρμακοποιός. ᾽Εκεῖ ἡ μοναξιά, μακριὰ ἀπὸ τὸ οἰκογενειακὸ περιβάλλον, ὑπῆρξε καταλυτικὴ ἐμπειρία γιὰ τὸ γενικώτερο ἔργο του. Μελέτησε Κίρκεγκωρ, Ἔλενσλέγκερ, Σαίξπηρ, τἩ Συνωμοσία τοῦ Κατιλίνα τοῦ Σαλλουστίου καὶ τοὺς ρητορικοὺς Κατὰ Κατιλίνα λόγους τοῦ Κικέρωνος.

Στὴν περίοδο τῆς μαθητείας πρωτοεγνώρισε καὶ τὸν ἔρωτα στὸ πρόσωπο τῆς ὑπηρέτριας Ἔλσε Σόφι πού, κάμποσον καιρὸν κατόπιν, ἐγέννησε τὸν νόθο υἱὸ τοῦ Ἴψεν: τὸν Ἰωάννη Ἰάκωβο Χένρικσεν. Στὸ δραματικὸ πρόσωπο τοῦ ΔΙΑΒΟΛΟΠΑΙΔΟΥ (ποὺ τὸ σέρνει μαζί της Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΠΡΑΣΙΝΑ στὴν Γ΄ πράξη τοῦ Πέερ Γκύντ καὶ ξεστομίζει ἐκεῖνο βρισιές, καθὼς πετάει μπουκάλια πάνω στὸν πατέρα του ΠΕΕΡ καὶ φτύνοντάς τον) ἀπετυπώθησαν οἱ ἐνοχὲς τοῦ δημιουργοῦ γιὰ τὸν παρατημένο υἱό του· τὸ ἀπωθημένο μπορεῖ ν᾽ ἀναζητηθῇ καὶ στὸν τραγικὰ ἐξωλοθρευμένο ἀπὸ τὴ μητέρα του ΝΙΛΣ ΣΤ΄ΕΝΣΣΕΝ στ Ἡν Λαίδη Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ.

Συνέθεσε τὰ πρώιμα λυρικά του ποιήματα, ἐνῷ στὶς ἐλεύθερες νυχτερινὲς ὧρες προσεπάθει νὰ ὁλοκληρώσῃ τὸ πρῶτο του δρᾶμα: τὸν Κατιλίνα, μία σαιξπηρικῆς πνοῆς ἱστορικὴ τραγῳδία· συγχρόνως, προητοιμάζετο γιὰ τὸ ἀπολυτήριο Λυκείου. Συνήντησε τὸν Χριστόφορο Ντοῦε καὶ τὸν Οὖλε Σούλερουντ, καὶ συνάπτουν σχέση φιλική. Ἡ Ἄνοιξη τῶν Ἐθνῶν (1848), ἔτσι ὅπως ἐξηπλώθη ἡ φήμη της στὴν Εὐρώπη, ἐπέδρασε στὴν συνείδησή του· τὰ αἰτήματά της γιὰ ἐλευθερία καὶ κοινωνικὴ πρόοδο ἀπεδείχθησαν ὁδοδεῖκτες στὴν περαιτέρω ἐξέλιξη· στὰ ρεαλιστικά του δράματα, καθὼς καί στὸν Κατιλίνα, αὐτὰ εἶναι εὐδιάκριτα.

Von https://www.parismuseescollections.paris.fr/fr/musee-de-la-vie-romantique/oeuvres/portrait-du-marechal-de-saxe, Gemeinfrei, Link

Ἐτύπωσε μὲ ψευδώνυμο (Brynjolf Bjarme) τὸν Κατιλίνα· τὰ ἔξοδα ἀνέλαβε ὁ φίλος του Σούλερουντ. Τὸ βιβλίο ἀπέτυχε ἐκ δοτικῶς. Ἄφησε στὴν ἄκρη τὶς συγγραφικές του ἀνησυχίες κ᾽ ἐπῆγε στὴ Χριστιανία, μὲ σκοπὸ νὰ σπουδάσῃ Ἰατρική, ἀλλὰ δέν ἐπέτυχε στὶς ἐξετάσεις τῆς ᾽Αριθμητικῆς καὶ τῶν Ἑλληνικῶν· ἐπρόλαβε, ὅμως, νὰ ζήσῃ τὸ φοιτητικὸ περιβάλλον κι ἀπέκτησε ἐπαφὲς μὲ τὸ νεοσύστατο Νορβηγικὸ ἐργατικὸ κίνημα. Ἐγνώρισε καὶ τὸν Μπγιέρνστγιέρνε Μπγιέρνσον.

Τὸ φθινόπωρο πρωτοανέβη στὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας Ὁ τάφος τοῦ πολεμιστῆ, τὸ δεύτερο θεατρικό του, γραμμένο τὸν προηγούμενο χειμῶνα, ὅπου μιμεῖται τὸν Ἔλενσλέγκερ δραματοποιῶν τὸν τρόπο τῶν Βίκινγκ· παράλληλα συνέγραψε τό: Ὁ ἀγριόγαλος τοῦ Γιούστενταλ (ἡμιτελὴς πρώτη ἐπεξεργασία τῆς πλοκῆς ἀπὸ τὸν Ὄλαφ Λίλιεκρανς).

Ηκολούθησαν ἄρθρα στὸ περιοδικὸ Manden/Andhrimmer ποὺ ἐξέδιδε ἀνωνύμως μὲ τὸν Πάουλ Μπόττεν-Χάνσεν καὶ τὸν Ὤσμουντ Οὔλαφσσον Βίνιε. Συνέγραψε τὴν παρῳδία Νόρμα ἢ ἑνὸς πολιτικοῦ ἡ ἀγάπη, ποὺ ὅμως δέν τὴν συμπεριέλαβε στὰ Ἅπαντά του, ἂν καὶ περιέχῃ τὸ χαρακτηριστικό του σαρκασμὸ γιὰ τὰ κακῶς κείμενα. Διωρίσθη δραματουργὸς στὸ Νορβηγικὸ Θέατρο τοῦ Μπέργκεν (06/11/1851), ἀργότερα «καθοδηγητής»/σκηνοθέτης· ἕνα ἀπὸ τὰ καθήκοντα καὶ ἡ διδασκαλία ρόλων. Τότε κατέκτησε τὴν μαστοριὰ στὴν πλαστουργικὴ τῶν προσώπων ἀπὸ τὰ κατοπινὰ ἔργα καὶ τὴν ἱκανότητα γιὰ λεπτὲς ἀποχρώσεις καὶ χειρονομίες.

Ἐταξίδευσε, γιὰ νὰ συμπληρώσῃ τὴ θεατρική του κατάρτιση, στὸ Ἁννόβερο, τὴν Κοπενχάγη καὶ τὴν Δρέσδη, ὅπου εἶδε σαιξπηρικὰ δράματα (Ἅμλετ, Βασιλιὰ Λῆρ κ.ἄ.) κ᾽ ἔργα τοῦ Εὐγενίου Σκρίμπ (ἡ τεχνική του τοῦ καλοφτειαγμένου ἔργου ἐπηρέασε τὴν δραματουργία τοῦ Ἴψεν) Κατὰ τὸ ταξίδι συνέλαβε τὴν ἰδέα γιὰ τἩν νύχτα τ᾽ Ἁγιαννιοῦ (θέρος 1852) μιὰ καλογραμμένη νεραϊδοκωμῳδία ποὺ ἐπίσης παρέλειψε στὰ Ἅπαντά του. Τὸν ἐξέπληξε ἡ Μαρία Μαγδαληνὴ τοῦ Χριστιανοῦ Χέμπελ, ἡ μετάβαση ἀπὸ τὴν παλαιότερη ἀστικὴ (1843) τραγῳδία (bürgerliches Trauerspiel) στὸ κοινωνικὸ δρᾶμα ποὺ ἔχει ὡς κατακλεῖδα τὴ φράση: Δέν καταλαβαίνω πλέον τὸν κόσμο! -κάτι σύστοιχο μὲ τὸ τέλος τῆς Ἀγριόπαπιας.

Ἀνέβηκε γιὰ πρώτη φορὰ στὸ Θέατρο τοῦ Μπέργκεν Ἡ νύχτα τ᾽ Ἁγιαννιοῦ (02/01/1853): ἀποτυχία.῎Εγραψε τἩν Λαίδη Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ, ἕνα ἀκόμα ἱστορικὸ δρᾶμα, αἱματοβαμμένο καὶ γεμᾶτο μηχανορραφίες, ἐκτυλισσόμενες κατὰ τὴν κατοχὴ τῆς Νορβηγίας ἀπὸ τὴν Δανία -ἴσως τὸ ἰψενικὸ ἔργο μὲ τὴν ἐντονώτερη παρουσία τοῦ στοιχείου τῶν σαιξπηρικῶν ἱστορικῶν δραμάτων καὶ τραγῳδιῶν.

Η ἀποτυχημένη πρεμιέρα στὸ Μπέργκεν τῆς Λαίδης Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ ἔρχεται νὰ συμπληρώσῃ τὴν προηγουμένη (02/01/1855). Τὸν ἴδιο χρόνο ἔγραψε τἩν Γιορτὴ στὸ Σούλχαουγκ ἐμπνεόμενος ἀπὸ τὶς ἰσλανδικὲς σάγκες σὲ μετάφραση τοῦ Νὴλς Ματτίας Πέτερσεν, κι ἀπὸ τὴν ἀνθολογία Νορβηγικῶν μπαλλαντῶν τοῦ Μάγκνους Μπρόστρουπ Λάντσταντ. Στὸ πρόσωπο τῆς ΜΆΡΓΚΙΤ, πρωτοφανερώνεται τὸ ἐπανερχόμενο ἰψενικὸ σχῆμα τῆς ἐρωτικῶς ἀπογοητευθείσης κ᾽ ἐκδικητικῆς γυναικός. Ἡ ἐπαφὴ μὲ τὸ ἀρχαιοσκανδιναυικὸ ὑλικὸ θὰ ἐπηρεάσῃ τὴ συνολική του δημιουργία· ἀκόμα καὶ στὰ πεζολογικὰ δράματα ἡ, συχνὰ συγκεκαλυμμένη, παρουσία τῶν ἀρχαίων μύθων δίδει ἄλλη διάσταση στὰ πρόσωπα. Τότε μελετᾷ καὶ τὴν Κόρη τοῦ σερίφη τῆς Καμίλλας Κολλὲττ ποὺ ἡ γραφή της ἐπηρέασε τὴν Ἕνωσιν τῆς Νεότητος, μία σαρκαστικώτατη διακωμῴδηση τῶν νορβηγικῶν ἠθῶν.

Επὶ τέλους ἦλθε ἡ πρώτη ἐπιτυχία ἐπὶ σκηνῆς μὲ τἩν Γιορτὴ στὸ Σούλχαουγκ (02/01/1856), ἐπίσης στὸ Μπέργκεν, ποὺ ἀνεπτέρωσε τὸ ἠθικό του. Παράλληλα εἰργάσθη γιὰ τὸν ῎Ολαφ Λίλιεκρανς κ᾽ ἐγνώρισε τὴν μετέπειτα σύζυγό του Σουζάνα Τούρεσεν.

Ἡ πρεμιέρα τοῦ Ὄλαφ Λίλιεκρανς στὸ Μπέργκεν εἶχε μικρὴ ἐπιτυχία (02/01/1857)· τὸ ἴδιο τὸ ἔργο διακρίνεται γιὰ τὴν λυρικότητά του -στιχουργικὰ καὶ θεματολογικὰ προοιωνίζεται τὰ μεγάλα κατορθώματα στὸν Πέερ Γκύντ. Συντόμως προσελήφθη στὸ Νορβηγικὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας (11/08/1857) ἀποζητῶν καλύτερες ἐργασιακὲς καὶ οἰκονομικὲς συνθῆκες, ἀλλὰ δυστυχῶς διεψεύσθη οἰκτρά. Ἡ ἀναχώρησή του ἀπὸ τὸ Μπέργκεν ἐθεωρήθη ἀναξία ἀναφορᾶς ἀπὸ τὸν ἐκεῖ Τύπο.

Σχέδιο γιὰ τὸ κοστούμι τῆς Ἄλφχιλντ ἀπὸ τὸν Ἴψεν. Av Henrik Ibsen – Teatermuseet Hofteater Christiansborg Kbh, Offentlig eiendom, Lenke

Τὸ ἑπόμενο καλοκαίρι ἐνυμφεύθη τὴν Σουζάνα Τούρεσεν (18/06/1858). Τὴν ἴδια περίοδο πρωτοειργάσθη ἐπὶ πεζολογικῆς ἐκδοχῆς τῶν Πολεμιστῶν στὸ Χέλγκελαντ, παρασταθέντων στὸ Νορβηγικὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας κ᾽ ἐκδοθέντων ἕνα χρόνο ἀργότερα (24/11/1858). Τὸ δρᾶμα, κατ᾽ οὐσίαν τραγῳδία, ἀντλεῖ ὑλικὸ ἀπὸ τὶς ἀρχαιοσκανδιναυικὲς σάγκες καὶ τὴν σκαλδικὴ ποίηση· πάλι δεσπόζει ἐντός του μία ἀνυπότακτη γυναῖκα. Μᾶλλον ἠκολούθησε προκαταρκτικὴ ἐργασία στοὺς Μνηστῆρες τοῦ θρόνου.

Ἐγεννήθη ὁ Σίγκουρντ -μοναδικός του νόμιμος διάδοχος. Συντάσσεται τὸ Πετροπούλι, σχεδίασμα ρωμαντικῆς ὄπερας βασισμένης στὴν πλοκὴ τοῦ Ὄλαφ Λίλιεκρανς.

By Unknown – Oslo Museum: image no. OB.F06068a (Byhistorisk samling), via oslobilder.no., CC BY-SA 3.0, Link

Ἐξεκίνησε, δίχως νὰ ὁλοκληρώσῃ, τὸ δρᾶμα Σβάνχιλντ (χαρακτῆρας ἀπὸ τὴν κατοπινὴ Κωμῳδία τοῦ Ἔρωτα), διατυπώνων ὅμως τὰ πρῶτα στιχηρὰ μέρη. Ἔτη δυσπραγίας καὶ ἀπογνώσεως ἠκολούθησαν· ἐδέχετο δημόσιες ἐπιθέσεις γιὰ τὴν καλλιτεχνική του θέση καί, ψυχολογικά, τοῦ ἦτο ἀδύνατον νὰ γράψῃ!

Τὸ πατριωτικὸ ἀφηγηματικὸ ποίημα Τέριε Βίγκεν, ἐκτυλισσόμενο κατὰ τοὺς Ναπολεοντείους Πολέμους, τυπώνεται σὲ πρωτοχρονιάτικη ἔκδοση γιὰ τοὺς συνδρομητὲς τοῦ Illustreret Nyhedsblad. Ὕστερα ἀπὸ παλινῳδίες ἐξεδόθη Ἡ Κωμῳδία τοῦ Ἔρωτος μὲ περιωρισμένη ἐπιτυχία (31/12/1862). Γιὰ νὰ τὰ καταφέρῃ, ἐδέχθη μικρὴ ὑποτροφία, ὥστε νὰ συλλέξῃ λαϊκὰ τραγούδια καὶ ἱστορίες ἀπὸ τὴν δυτικὴ Νορβηγία. Ὡς νὰ μή ἔφθαναν τὰ προσωπικά προβλήματα, τὸ Νορβηγικὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας ἐχρεοκόπησε· ἦλθαν ἀκόμα μεγαλύτερες οἰκονομικὲς δυσκολίες.

Ἐξεδόθησαν Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου. Ὁ δημιουργὸς ἐπιστρέφει στὸ ἱστορικὸ δρᾶμα καὶ τὸν γενικώτερο τρόπο τῆς Λαίδης Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ· ὅμως, ἡ ψυχολογικὴ πολυπλοκότης καὶ βαθύτης τοῦ ΣΚΟΥΛΕ, τοῦ πρωταγωνιστικοῦ ρόλου, ἀποτελεῖ μία κατάκτηση ποὺ θ᾽ ἀρτιωθῇ στὰ κατοπινὰ ἔργα μὲ τὴν σύγχρονη πλέον θεματολογία. Προσελήφθη λογοτεχνικὸς σύμβουλος στὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας (ὄχι τὸ Νορβηγικό), μὲ χαμηλὸ μισθό.

Ἠκολούθησε ἡ πρεμιέρα τῶν Μνηστήρων τοῦ Θρόνου στὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας (17/01/1864). Κατέγραψε σημειώσεις γιὰ τὸν Ἰουλιανὸ τὸν Ἀποστάτη (προστάδιο τοῦ: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος, δράματος ποὺ ὁ ἴδιος ἐθεωροῦσε τὸ σημαντικώτερό του). Κατεγίνη μὲ τὸν Μπρὰντ ὑπὸ μορφὴν μακροῦ ἀφηγηματικοῦ ποιήματος (Ἐπικὸς Μπράντ). Ἐκείνην τὴν χρονιὰ ἐπῆρε μικρὸ κρατικὸ βοήθημα, καὶ μὲ τὴν συμπαράσταση φίλων (κυρίως τοῦ Μπγιέρνσον) ἔφυγε ἀπὸ τὴν Νορβηγία, κατευθυνόμενος, μέσῳ Κοπενχάγης, Λύμπεκ, Βερολίνου καὶ Βιέννης, στὴν᾽Ιταλία, ὅπου παρέμεινε ἕως τὸ 1868, ἐκκινῶν τὴν μεγάλη περιπλάνηση στὴν Εὐρώπη. Ἔζησε ντροπιαστικὲς στιγμές, ὅταν εἶδε τὴν ἀτίμωση τῶν δανικῶν ὅπλων στὸ Βερολῖνο, μετὰ τὸν Δανοπρωσσικὸ Πόλεμο. Στὰ κατάλοιπα τῆς περιόδου εὑρίσκονται γενικώτερες, ἀσαφεῖς ἀναφορὲς στὴν ἀρχαιοελληνικὴ τραγῳδία.

Von Maximilian Dörrbecker (Chumwa) – Eigenes Werk, usingthis map by NordNordWestthis derivated map by Chumwa, CC BY-SA 3.0, Link

Ο Μπρὰντ/Κεκαυμένος ἐξεδόθη ὡς δραματικὸ ποίημα -πρώτη μεγάλη ἐπιτυχία. Ἐπῆρε, κατόπιν πολλῶν προσπαθειῶν, ἐτήσιο βοήθημα ἀπὸ τὸ Νορβηγικὸ Κοινοβούλιο καὶ εἶχε τὴν πρώτη ἐπαφὴ δι᾽ ἀλληλογραφίας μὲ τὸν Γκέοργκ Μπράντες. Ὁ κριτικὸς συνέδεσε τὸ ἕως τότε ἔργο μὲ τὸν Κίρκεργκωρ. Ὁ῎Ιψεν ἠρνήθη τὴν ἐπίδραση, διατεινόμενος αὐτόνομη σκέψη· ἐπέμενε πὼς τὸ ἔργο του ἀνάγεται σὲ προσωπικὲς ἐμπειρίες καὶ ἀτομικὴ πνευματικὴ ζύμωση.

Ὁ Πέερ Γκύντ, τὸ ἄλλο κομβικὸ δραματικὸ ποίημα, ἐτυπώθη ἑνάμισυ χρόνο ἀργότερα (14/11/1867)· ὁ Μπράντες ὅμως, ὅπως καὶ πολλοί ἄλλοι κριτικοὶ τῆς ἐποχῆς, δέν ἐννόησε τὸ ρηξικέλευθο τῆς ὅλης προσπαθείας (ἴδε Brandes). Ἔμελλε νὰ φανῇ ἐκ τῶν θεμελίων τῆς συγχρόνου δραματουργίας καί ὡς πρὸς τὴν θεματολογία του (ἡ συμπάγεια τῆς ἀνθρωπίνου συνειδήσεως -ἡ ἔννοια τοῦ «ἑαυτοῦ») καί ὡς πρὸς τὴν τεχνική του (πρόδρομος τοῦ Stationendrama τοῦ Αὐγούστου Στρίντμπεργκ καὶ τῶν μετέπειτα ἐξπρεσιονιστῶν, ὅπου ἡ ἑνότης τοῦ ἔργου κατορθοῦται μέσῳ τοῦ κεντρικοῦ χαρακτῆρος).

Ἠσχολήθη πυρετωδῶς μὲ τὴν Ἕνωσιν τῆς Νεότητος. Μετεκόμισε στὴν Δρέσδη. Τότε (10/1868), ἐμφανίζεται καὶ τὸ πρῶτο ρῆγμα στὶς σχέσεις του μὲ τὸν Μπγιέρνσον, ἴσως λόγῳ τῆς μεγάλης ἀποστάσεως ποὺ πλέον τοὺς ἐχώριζε, καὶ τῆς ἐμμονῆς καὶ τῶν δύο νὰ μή χαρίζωνται στὶς κρίσεις τους γιὰ ἄλλους.

Von Autor unbekannt – Schelzel Kunstverlag Dresden, Gemeinfrei, Link

Ἡ Ἕνωσις τῆς Νεότητος ἐξεδόθη πραγματοποιῶντας καλὲς πωλήσεις (φθινόπωρο 1869)· ἀνέβη στὴ Χριστιανία μὲ ἀντιδράσεις, ἀλλ᾽ ἀπεδείχθη τελικῶς δημοφιλής. Ὁ Ἴψεν ἠσχολήθη κατόπιν μὲ τὸν Αὐτοκράτορα Ἰουλιανό (δεύτερο μέρος τοῦ: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος). Ἐταξίδευσε στὴν Αἴγυπτο καὶ τὴ Μέση Ἀνατολή, παριστάμενος 10-2/1869 στὰ ἐγκαίνια τῆς διώρυγας τοῦ Σουέζ, ὡς ἐπίσημος ἀπεσταλμένος τῆς Νορβηγίας· εἶχε γίνει πιὰ ἐπιτυχημένος συγγραφεὺς κ᾽ ἐφρόντισε μὲ τὰ ἔσοδά του ν᾽ ἀλλάξῃ τὴν γκαρνταρόμπα του -ἀκόμα καὶ ὁ γραφικός του χαρακτῆρας μετεβλήθη ἀπὸ τὶς νέες συνθῆκες! Συγχρόνως δέν σταματοῦσε νὰ διαβάζῃ τὶς κωμῳδίες τοῦ Λούντβιγκ Χόλμπεργκ μὲ τὰ παραστρατημένα, στενόμυαλα καὶ ἀδύναμα κατὰ τὴν βούλησιν πρόσωπα, τὶς ἴντριγκες καὶ τὶς τρέλλες.

Ακολούθως, ἐπέστρεψε στό: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος, ἐν ᾧ συνέταξε σημειώσεις, καθὼς καὶ τὸ προσχέδιο τῶν Στηριγμάτων τῆς κοινωνίας.

By Internet Archive Book Images – Illustriertes Konversations-Lexikon; vergleichendes Nachschlagebuch für den täglichen Gebrauch. Hausschatz für das deutsche Volk und “Orbis pictus” für die studirende Jugend https://www.flickr.com/photos/internetarchivebookimages/14597347370/ Source book page: https://archive.org/stream/illustrirteskonv03leip/illustrirteskonv03leip#page/n7/mode/1up, No restrictions, Link

Ἕνα χρόνο ἀργότερα (03/05/1871) ἐξεδόθη συλλογὴ τῶν ἐπανεπεξεργασμένων του ποιημάτων (ἴδε Digte). Σ᾽ ἐτούτη τὴν ἔκδοση συνθέτει γιὰ τελευταία φορὰ στίχο, χρησιμοποιῶν πλήρως ἔπειτα τὸν ἐναργῆ καὶ ποιητικῶς ἐπεξεργασμένο πεζὸ λόγο ποὺ θὰ σφραγίσῃ τὴν κατοπινὴ παραγωγή. Ἐσυνέχισε ἐντατικὰ τὴν ἐργασία του στὸν Αὐτοκράτορα Ἰουλιανό.

Ἤρχισε ἡ ἐξακτίνωση στὸ ἐξωτερικό -μετεφράσθησαν στὴν γλῶσσα τὴν Γερμανικὴ τὰ ἔργα: Μπράντ, Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου, Ἡ῞Ενωσις τῆς Νεότητος. Ἠσχολήθη μὲ τὴν Ἀποστασία τοῦ Καίσαρος (πρῶτο μέρος τοῦ: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος).

Ἐξεδόθη τό: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος (16/10/1873), ἐν ᾧ συμμετεῖχε στὴν ἐπιτροπὴ Τεχνῶν τῆς Παγκοσμίου Ἐκθέσεως τῆς Βιέννης.

Ἀναθεωρῶν τὴν ἀρχικὴ θέση πὼς ὁ Πέερ Γκὺντ εἶναι μόνον ποιητικὸ ἀνάγνωσμα μόνο, ἐζήτησε ἀπὸ τὸν Ἔντβαρ Γκρὴγκ νὰ συνθέσῃ τὴν μουσικὴ γιὰ τὴν παράσταση τοῦ ἔργου μὲ τὴν ἀπαιτουμένη δική του διασκευή. Ἐταξίδευσε πάλι στὴν Νορβηγία (07-09/1874). Στὸ τέλος τοῦ ἔτους ἐπανεξεδόθη Ἡ Λαίδη Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ.

Κατόπιν ἐπέστρεψε σΤὰ στηρίγματα τῆς κοινωνίας. Τὸν Ἀπρίλιο μετεκόμισε ἀπὸ τὴν Δρέσδη στὸ Μόναχο, γιὰ νὰ φροντίσῃ τὴν ἐκπαίδευση τοῦ υἱοῦ του Σίγκουρντ. Ἐπανεξέδωσε ἀναθεωρημένον τὸν Κατιλίνα.

By Ferdinand Finsterlin – https://www.muenchenwiki.de/w/images/6/63/Mariensaeule1885a.jpg, Public Domain, Link

Η ἐπιτυχία του στὶς ξένες χῶρες ἐσυνεχίσθη· πρωτοπαρεστάθη ἔργο του ἐκτὸς Νορβηγίας: Οἱ Πολεμιστὲς στὸ Χέλγκελαντ ἀπὸ τὸ Βασιλικὸ Θέατρο τοῦ Μονάχου (10/04/1876). Ἀνέβασε ἐπίσης ὁ πατέρας τῆς σύγχρονης σκηνοθεσίας, Δοὺξ Γεώργιος Β΄ τοῦ Μάινινγκεν, μὲ τὸν θίασό του, τοὺς Μνηστῆρας τοῦ θρόνου στὸ Βερολῖνο (θέρος 1876). Διεκόπη γιὰ κάποιο διάστημα ἡ ἐπεξεργασία σΤὰ στηρίγματα τῆς κοινωνίας.

Von Unbekannt – photo, Gemeinfrei, Link

᾽Εξεδόθησαν τελικὰ τὰ Στηρίγματα τῆς κοινωνίας· τὸ ὕφος τοῦ λεπτοδουλεμένου πεζοῦ λόγου μὲ τὶς πολυσύνθετες σχέσεις μεταξὺ τῶν σκηνικῶν προσώπων, ἀρχίζει νὰ λαμβάνῃ σάρκα καὶ ὀστᾶ.

Ἔγραψε τὶς Σημειώσεις γιὰ τὴ σύγχρονη τραγῳδία ἐκφράζων βασικὲς σκέψεις ὡς πρὸς τό: Ἕνα κουκλόσπιτο. ᾽Επέστρεψε στὴν Ἰταλία γιὰ τὸν χειμῶνα μόνο, ἀλλὰ ἐν τέλει παρέμεινε ἕνα ἔτος.

᾽Εκυκλοφόρησε ὡς βιβλίο τό: Ἕνα κουκλόσπιτο· ἡ ἐπίδρασή του στὰ πράγματα ἦταν τόσο μεγάλη (ἂν καὶ ὄχι τόσο ἄμεση), ὥστε νὰ παραμένῃ ἀπὸ τὰ γνωστότερα θεατρικά του διεθνῶς. Οἱ τότε κοινωνικὲς συνθῆκες ἔχουν παρέλθη (ἤ, καλύτερα, μεταλλαχθῆ), ἀλλὰ ἡ δύναμη τῆς κεντρικῆς ἡρωίδος, τῆς ΝΌΡΑΣ, ἀποτελεῖ σταθμό στὴν πλαστουργικὴ μορφῶν γιὰ τὴν παγκόσμια δραματουργία· δέν εἶναι ἄλλωστε τυχαῖο ποὺ πολλὲς φορὲς τὸ δρᾶμα ἀναφέρεται μὲ τὸ ὄνομα τοῦ πρωταγωνιστικοῦ ρόλου. Παρέμεινε στὸ Μόναχο.

Επέστρεψε στὴν Ρώμη, ὅπου ἔζησε πέντε χρόνια.

By D’Alessandri – https://www.flickr.com/photos/dealvariis/3276266450/sizes/l/, Public Domain, Link

Τυπώνονται οἱ Βρικόλακες. Οἱ ἀντιδράσεις γιὰ τὴν ἱστορία τῆς ΚΥΡΙΑΣ ἌΛΒΙΝ καὶ τοῦ γόνου της ὌΣΒΑΛ, τῷ ὄντι μεγάλες!: Τὰ θέατρα ἀπέρριψαν τὸ ἔργο, καὶ τὰ βιβλιοπωλεῖα ἐπέστρεψαν τὰ ἀντίτυπα.

Ἡ ἀπάντηση στὴν συμπαγῆ πλειοψηφία τῆς νορβηγικῆς κοινωνίας ἔρχεται μὲ τό: Ἕνας ἐχθρὸς τοῦ λαοῦ, ὅπου ὁ δημιουργὸς ξεσπάει κατά τῶν ὑπονομευτῶν του, μή λησμονῶν ὅμως νὰ σημειώσῃ τὰ ἀποτελέσματα τῆς ἰδεοληψίας καὶ τῆς ἀμετροεπείας τοῦ κεντρικοῦ προσώπου.

Ὅλο τὸ ἔτος, ἐπεξειργάσθη τὴν Ἀγριόπαπια.

By CHLondon – Own work, CC BY-SA 4.0, Link

Ἐξεδόθη Ἡ ἀγριόπαπια ὑπερβαίνουσα θεματολογικῶς τὴν κοινωνικὴ κριτικὴ τῶν τεσσάρων προηγουμένων ἔργων. Κατόπιν περίπου εἴκοσι ἐτῶν σμίγει πάλι μὲ τὸν Μπγιέρνσον στὸ Ἴννσμπουργκ καὶ ἀποκαθίσταται ἡ παλαιὰ φιλία.

Πρωτοεπεξειργάσθη τὴν πλοκὴ γιὰ Τὰ ἄσπρα ἄλογα. Ἐπέστρεψε στὴν Νορβηγία (09/1885). Μετεκόμισε στὸ Μόναχο (10/1885).

By L. Szacinski (firmaet) – Oslo Museum: image no. OB.F03176 (Byhistorisk samling), via oslobilder.no., CC BY-SA 3.0, Link

Ἐτυπώθη τὸ Ρόσμερσχολμ (τελικὴ μορφὴ τοῦ: Τὰ ἄσπρα ἄλογα), ὅπου ὁ Ἴψεν ὁλοκληρώνει τὴν στροφὴ στὰ βαθύτερα ζητήματα τῆς ἀνθρώπινης ψυχολογίας.

Εκεῖνον τὸν καιρό, ἡ παράσταση τῶν Βρικολάκων στὸ Βερολῖνο ἐντυπωσιάζει καὶ προκαλεῖ πολλαπλὲς συζητήσεις (09/01/1887). Τὸν ἴδιο
χρόνον ἐσημείωσε τὶς πρῶτες σκέψεις του γιὰ τὴν Κυρὰ τῆς θάλασσας, καὶ ἀπὸ τὸν Ἰούλιο ἕως τὸν Ὀκτώβριο ἐπεσκέφθη τὴν Δανία καὶ τὴν Σουηδία. Τότε ἀνεφέρθη καὶ στὸν Πατέρα τοῦ Αὐγούστου Στρίντμπεργκ.

῾Η ἀποδοχὴ τῆς Κυρᾶς τῆς θάλασσας σηματοδοτεῖ καὶ μία παράμετρο στὴν πρόσληψη τῶν ἀναζητήσεών του ἐφ᾽ ἑξῆς (παρ᾽ ὅτι εἶχε φανῆ ἤδη αὐτὴ ἡ τάση ἀπὸ τὴν Ἀγριόπαπια): Ὁ δημιουργὸς εἶχε προχωρήσει τόσον κατὰ τὶς ἐνοράσεις του, ὥστε τὸ κοινό – ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀδρανές – δέν μποροῦσε πλέον νὰ προσπελάσῃ τὸν πυρῆνα τους.

Tό: Ἕνα κουκλόσπιτο παρεστάθη στὸ Λονδῖνο (07/06/1889) καὶ ἦτο ἡ πρώτη του πλήρης παρουσίαση στὴν Ἀγγλία· εἶχαν προηγηθῆ διασκευὲς ποὺ τὸ καθιστοῦσαν σχεδὸν ἄλλο ἔργο! Ὁ Ἴψεν ἐγνώρισε τὴν Ἔμιλυ Μπάρνταχ (07/1889), ἀπὸ τὴν ὁποία ἐμπνεόμενος ἔπλασε ἀργότερα τὴν «ξελογιάστρα» ΧΊΛΝΤΕ στὸν Ἀρχιμάστορα Σόλνες· ἐπίσης, τὸν ἐπηρέασε στὴν συγγραφὴ τοῦ ἑπομένου του ἔργου, τῆς Ἔντας Γκάμπλερ.

Ἡ Ἕντα Γκάμπλερ, μὲ δικά του χαρακτηριστικὰ καὶ ψυχικὲς κινήσεις κατὰ τὸ φλωμπερικό: Ἐγώ εἰμαι ἡ μαντὰμ Μποβαρύ! καὶ συνδυάζουσα στοιχεῖα τῆς προσφάτου γνωριμίας μὲ τὴν Μπάρνταχ, ἐκτίθεται στὰ βιβλιοπωλεῖα.

Tὸ Théâtre Libre τοῦ Ἀντρὲ Ἀντουὰν στὸ Παρίσι ἀνέβασε τοὺς Βρικόλακες· παρεστάθησαν καί στὸ Λονδῖνο, δεχόμενοι σφοδροτάτη κριτική (13/03/1891). Ἀνεχώρησε ἀπὸ Μόναχο γιὰ Νορβηγία (07/1891), ὅπου καὶ παρέμεινε ἕως τὸν θάνατό του. ᾽Εγνώρισε τὴν πιανίστα Χίλντουρ Ἄντερσεν, ἔχουσαν πολλά κοινὰ μὲ τὴν Χ ΊΛΝΤΕ τοῦ Ἀρχιμάστορα Σόλνες.

Par Édouard Stebbing — Cette image provient de la Bibliothèque en ligne Gallica sous l’identifiant ARK btv1b9003449v, Domaine public, Lien

Ὁ υἱός του Σίγκουρντ ἐνυμφεύθη τὴν κόρη τοῦ Μπγιέρνσον, Μπέργκλιοτ (11/10/1892). ᾽Εξεδόθη ὁ Ἀρχιμάστορας Σόλνες (12/12/1892)· ὁ γηραιὸς θεατράνθρωπος ψυχογραφεῖ θαρραλέως τὴν ἀνημπόρια τῆς τρίτης ἡλικίας πρὸ τῆς ἐπελάσεως τοῦ νέου.

Μὲ τὸν Μικρὸ Ἔγιολφ (11/12/1894) ἐπανακαταδύεται στὸν ὠκεανὸ τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς μὲ ἔμφαση στὴν ψυχολογία μιᾶς μητέρας ἀκόμη ἐρωτευμένη κτητικῶς μὲ τὸν σύζυγό της.

Ο Ἰωάννης Γαβριὴλ Μπόρκμαν (15/12/1896), εἶναι ἡ περίπτωση ἑνὸς φυλακισμένου στὸ σπίτι του, μωροφιλοδόξoυ τραπεζίτου πού, πάνω στὴν ὁρμὴ γιὰ πλούτη καὶ δόξα, σκοτώνει ὅ,τι ἀγαπημένο, ὡσότου παγώσῃ καὶ ἡ ἴδια ἡ καρδιά του.

Ὁ ἑβδομηκοτούντης Ἴψεν εἶναι γνωστὸς σὲ ὅλη τὴν Εὐρώπη· τιμᾶται στὶς τρεῖς Σκανδιναυικὲς πρωτεύουσες. Ἀρχίζει καὶ ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων στὸ πρωτότυπο (ἴδε Samlede værker) καὶ στὰ Γερμανικά (ἴδε Sämtliche Werke).

Τὸ Θέατρο Τέχνης τῆς Μόσχας ἀνεβάζει τὴν Ἕντα Γκάμπλερ μὲ τὸν Κωνσταντὶν Στανισλάβσκι νὰ ἐνσαρκώνῃ τὸ ρόλο τοῦ ΛΈΒΜΠΕΡΓΚ (19/02/1899). Eἰκοσιεπτὰ χρόνια ἀφ᾽ ὅτου ὁ Ἔντμουντ Γκὸς συνέστησε τὸν Νορβηγὸ στὸ ἀγγλικὸ κοινό (01/09/1899), τὸν συνήντησε καὶ διὰ ζώσης. Ὁ῎Ιψεν εἶχε στὸ σπίτι του, ἀπὸ βιβλία, μόνον τὴν Ἁγία Γραφή! Σὲ σχετικὴν ἐρώτηση, τοῦ ἐξεμυστηρεύθη ὅτι προσέτρεχε σὲ αὐτὴ γιὰ τὸ γλωσσικὸ ὕφος.

Τό: Ὅταν ἐμεῖς οἱ νεκροὶ ἐγερθοῦμε (22/12/1899) ἀποτελεῖ πνευματικὴ διαθήκη: Ὁ γλύπτης ΡΟ῀ΥΜΠΕΚ συνειδητοποιεῖ, προτοῦ πεθάνῃ, τί ἀγάπη ἐπρόδωσε, γιὰ νὰ κατακτήσῃ τὴν δόξα.

http://artstudiomontreal.com/en/blog/2014/01/17/calendar-3/, Κοινό Κτήμα, Σύνδεσμος

Ἐξωμολογήθη στὸν Γάλλο μεταφραστή του, κόμητα Προζόρ: Δέν ξέρω ἂν θὰ γράψω καὶ ἄλλο δρᾶμα []. Ἀλλά, ἂν ἐπιστρέψω, θὰ φέρω νέα ἐξάρτυση… (HISe, Brev, 05/03/1900)

Προβάλλει ἀπειλητικῶς τὸ τέλος: Ἔπαθε ἐγκεφαλικὸ κ᾽ ἔμεινε ἀνίκανος γιὰ κάθε ἐργασία (04/1901)· καὶ δεύτερο ἐγκεφαλικὸ ποὺ τὸν ἄφησε σχεδὸν παράλυτο (θέρος 1901).

Σὲ μιὰν ἐπίσκεψη τοῦ ἐπιμελητοῦ Γιούλιους Ἐλίας (Sämtliche Werke), κατέφερε νὰ ψελλίσῃ τραγικώτατα: Δές! Δές τί κάμω! Κάθομαι δῶ καὶ μαθαίνω τὰ γράμματά μου -τὰ γράμματά μου! Ἐγὼ ποὺ ἤμουν κάποτε συγγραφεύς…

Av Gustav Borgen – http://www.tidsskriftet.no/pls/lts/pa_lt.vis, Offentlig eiendom, Lenke

Στὶς 23/05/1906, ὁ Ἑρρῖκος Ἴψεν πέθανε σ’ ἡλικία 78 ἐτῶν. Θάφτηκε μὲ τιμὲς στὸ νεκροταφεῖο τοῦ Ἄρεσλοῦντεν τῆς Χριστιανίας, στὴν ὁμήγυρη ἄλλων σημαντικῶν Νορβηγῶν τοῦ Πνεύματος καὶ τῆς Πολιτικῆς.

Ὁ Ἑρρῖκος Ἴψεν πεθαίνει σὲ ἡλικία 78 ἐτῶν. Θάπτεται μετὰ τιμῶν στὸ νεκροταφεῖο τοῦ Ἄρεσλοῦντεν τῆς Χριστιανίας (Vår Frelsers gravlund = Κοιμητήριον τοῦ Σωτῆρος), στὴν ὁμήγυριν ἄλλων σημαντικῶν Νορβηγῶν τοῦ Πνεύματος καὶ τῆς Πολιτικῆς.

Ὡσότου κουρασθῶ,
τὴν γῆ τῆς ἐπαγγελίας θὰ τηρῶ. []
⟨Στὸν τάφο μου⟩ θὰ γράψουν:
ΟΚΑΝΕΝΑΣΚΕΙΤΑΙΕΔΩ

Πέερ Γκύντ, Ε΄ πράξη, Ι΄ σκηνή.

Ἀπὸ τὉν µεταλλωρύχο (1851)

Σφυριὰ στὴν σφυριά, ξανά καὶ ξανά,
ἕως ὅτου φθάσῃ ἡ ἔσχατη φορά.
Πουθενά δὲν φαίνεται ἡ πρωινὴ ἡ ἀχτῖδα!
Πουθενά τοῦ ἥλιου ἡ χρυσῆ ἡ ἐλπίδα!

By Superchilum – Own work, CC BY-SA 4.0, Link